روی دیگر فناوری‌های نو؛ هزینه‌های رشد استارتاپ‌ها و هوش مصنوعی برای اقتصاد و جامعه

مدار اقتصادی| نوآوری و فناوری‌های نوین، به‌ویژه در حوزه‌هایی مانند هوش مصنوعی، فین‌تک، سلامت دیجیتال و اقتصاد پلتفرمی، بدون شک مزایای فراوانی به همراه دارند؛ اما رشد سریع و بی‌وقفه این تکنولوژی‌ها خاصه بدون آموزش، می‌تواند اثرات منفی عمیقی بر ساختار اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی جوامع داشته باشد. بررسی این اثرات، به‌ویژه در جوامعی که از لحاظ زیرساخت فرهنگی و آموزشی آمادگی لازم را ندارند، ضروری است.

فشار بر ساختار اشتغال و بازار کار

رشد استارتاپ‌ها و فناوری‌های هوش مصنوعی باعث اتوماسیون فرآیندها و حذف مشاغل سنتی می‌شود. این روند اگرچه بهره‌وری را افزایش می‌دهد، اما در کوتاه‌مدت منجر به بیکاری ساختاری در بخش‌هایی از جامعه می‌شود. در کشورهایی که بازار کار انعطاف‌پذیری کمی دارد و نظام آموزشی مهارتی، متناسب با نیازهای روز نیست، این تغییرات می‌تواند به شکاف بزرگ بین نیروی کار و نیازهای بازار منجر شود.

تشدید شکاف طبقاتی و نابرابری درآمدی

اقتصاددانانی مانند توماس پیکتی معتقدند که نوآوری‌های سریع، اگر به‌درستی توزیع و مدیریت نشوند، ثروت را در دست گروه کوچکی از بازیگران متمرکز می‌کنند. مدل‌های درآمدی استارتاپ‌ها، به‌ویژه پلتفرم‌های بزرگ، در برخی موارد منجر به تمرکز ثروت در دست سرمایه‌گذاران و بنیان‌گذاران شده و سهم عادلانه‌ای به نیروی کار و تولیدکنندگان کوچک نمی‌رسد.

تأثیرات فرهنگی و تغییر سبک زندگی

استارتاپ‌ها، به‌خصوص در حوزه‌های شبکه‌های اجتماعی و محتوای دیجیتال، به سرعت سبک زندگی و ارزش‌های فرهنگی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. به گفته جامعه‌شناسانی مانند مانوئل کاستلز، ورود ناگهانی فناوری بدون سازگاری فرهنگی می‌تواند منجر به بحران هویت، تضعیف روابط انسانی و افزایش انزوا شود و در بخش‌هایی از جامعه که همچنان ساختار سنتی خود را حفظ کرده‌اند، این تغییرات سریع می‌تواند تعارض بین نسل‌ها را تشدید کند.

تهدیدات اخلاقی و بحران اعتماد

نوآوری‌های مبتنی بر داده، مانند هوش مصنوعی و فین‌تک، چالش‌های حریم خصوصی، امنیت داده و استفاده غیراخلاقی از اطلاعات را به همراه دارند. وقتی جامعه هنوز چارچوب‌های اخلاقی و قانونی متناسب با این فناوری‌ها را توسعه نداده، خطر سوءاستفاده و از بین رفتن اعتماد عمومی افزایش می‌یابد. این مسأله با ضعف قانون‌گذاری در حوزه فناوری بیشتر خود را نشان می‌دهد. 

جامعه‌شناسانی چون نیل پستمن و آنتونی گیدنز هشدار داده‌اند که رشد سریع تکنولوژی، وقتی از رشد فرهنگی جامعه جلو بزند، می‌تواند به ناهماهنگی‌های اجتماعی و حتی بحران‌های گسترده منجر شود. برای مثال پیش از آنکه جامعه آموزش کافی درباره سواد رسانه‌ای ببیند، شبکه‌های اجتماعی همه‌گیر می‌شوند و پدیده‌های شایعه‌پراکنی و اخبار جعلی رشد می‌کنند. پیش از آنکه نظام آموزشی آماده مهارت‌آموزی مرتبط با اقتصاد دیجیتال شود، مشاغل سنتی به‌سرعت حذف می‌شوند و جوانان با بیکاری و سردرگمی روبه‌رو می‌شوند. پیش از آنکه چارچوب‌های اخلاقی مرتبط با هوش مصنوعی تدوین شود، الگوریتم‌ها، تأثیرگذاری بر تصمیمات اقتصادی و اجتماعی را آغاز می‌کنند.

قسمت‌های گذشته را اینجا بخوانید

اثرات اجتماعی بلندمدت

بی‌توجهی به پیامدهای فرهنگی و اجتماعی نوآوری می‌تواند به افزایش فردگرایی افراطی و کاهش همبستگی اجتماعی، گسترش وابستگی به پلتفرم‌ها و کاهش مهارت‌های انسانی، تقویت الگوهای مصرف‌گرایی سریع به‌جای توسعه پایدار منجر شود. نوآوری‌های استارتاپی و فناوری‌های نو، اگرچه موتور محرک اقتصاد و پیشرفت محسوب می‌شوند، اما رشد بی‌وقفه آن‌ها بدون آمادگی فرهنگی، آموزشی جامعه می‌تواند پیامدهای منفی جبران‌ناپذیری ایجاد کند و چالش‌هایی مانند ضعف آموزش، نبود چارچوب‌های قانونی کارآمد، مقاومت فرهنگی در برابر تغییر و تمرکز ثروت می‌تواند اثرات منفی این موج را تشدید کند.

به همین دلیل، همراه‌سازی سیاست‌گذاری فرهنگی و اقتصادی با روند نوآوری، آموزش عمومی، و قانون‌گذاری پیش‌دستانه، شرط ضروری برای تبدیل فناوری‌های جدید به فرصت، به‌جای تهدید است.

*شایان لک موسیوند

تحلیلگر اکوسیستم استارتاپی و بازار سرمایه