خواهشمندیم برای پیشرفت سایت حمایت مالی کنید.
مدار اقتصادی:
مدار اقتصادی| طبق گزارش‌های اخیر، شبکه‌های اجتماعی به یکی از ستون‌های اصلی اقتصاد دیجیتال و زندگی روزمره کاربران در سراسر جهان تبدیل شده‌اند. تا میانه سال ۲۰۲۵ حدود ۵.۴۱ میلیارد نفر (معادل ۶۵.۷ درصدی جمعیت جهان) به طور فعال از شبکه‌های اجتماعی استفاده می‌کنند. به‌طور متوسط هر کاربر اینترنت نزدیک به ۱۸ ساعت و ۴۶ دقیقه در هفته صرف گشت‌وگذار در شبکه‌های اجتماعی می‌کند و در مجموع کاربران روزانه حدود ۱۴.۵ میلیارد ساعت روی این پلتفرم‌ها فعال هستند.
این پلتفرم‌ها با تمرکز بر محتوا و تعامل کاربر محور، دنیای بازاریابی و تجارت الکترونیکی را دستخوش تحول کرده‌اند؛ از سوی دیگر، با رشد اقتصاد خالقان محتوا، صنعت بازاریابی مبتنی بر نفوذگذاری (اینفلوئنسر مارکتینگ) نیز به سرعت در حال گسترش است. آمارها نشان می‌دهد که شبکه‌های اجتماعی نه‌تنها عرصه ارتباطات، بلکه موتور محرک بخش بزرگی از اقتصاد دیجیتال هستند.
روندهای کلیدی و شبکه‌های اجتماعی
در سال‌های اخیر، چندین روند کلیدی در صنعت شبکه‌های اجتماعی رخ داده است. به طور خاص، محتوای ویدیویی و به‌ویژه ویدیوهای کوتاه (Short-form Video) با پلتفرم‌هایی مانند TikTok ،Instagram Reels و YouTube Shorts به شدت محبوب شده‌اند؛ به‌طوری که براساس برخی آمارها ۷۸ درصدی افراد ترجیح می‌دهند درباره محصولات جدید از طریق ویدیوهای کوتاه اطلاعات کسب کنند. از سوی دیگر، گسترش فناوری‌های هوش مصنوعی نیز تغییرات گسترده‌ای در تولید و شخصی‌سازی محتوا ایجاد کرده است؛ محتواهایی که به کمک الگوریتم‌های پیچیده AI تهیه شده و فید کاربران را با علایق شخصی‌شان تطبیق می‌دهد.
مسیر حرکت به سمت پلتفرم‌های غیرمتمرکز مبتنی بر Web3 نیز به عنوان یک روند تازه نمود پیدا کرده است؛ شبکه‌هایی که برپایه پروتکل‌های باز (مانند ActivityPub و AT Protocol) ساخته می‌شوند، به هر کاربر یا سازمان امکان می‌دهند سرور اجتماعی خود را راه‌اندازی کند. در کنار این‌ها، مفهوم متاورس و فناوری‌های واقعیت افزوده/مجازی (AR/VR) با سرمایه‌گذاری‌های کلان شرکت‌هایی مانند Meta و اپل وارد حوزه شبکه‌های اجتماعی شده است؛ تمامی این تحولات نشان می‌دهد که شبکه‌های اجتماعی از مدل‌های کلاسیک فراتر رفته و به سمت تجارب فراگیر، محتواهای تعاملی و هویت دیجیتال یکپارچه حرکت می‌کنند.
ارزش بازار شبکه‌های اجتماعی
به لحاظ اندازه بازار، کارشناسان رشد چشمگیری را برای این صنعت پیش‌بینی می‌کنند. طبق گزارشات منتشر شده، ارزش بازار جهانی اپلیکیشن‌های شبکه اجتماعی در سال 2025 حدود 286 میلیارد دلار بود و تا سال ۲۰۳۰ به 466 میلیارد دلار می‌رسد و برای آن نرخ رشد مرکب سالیانه 13.۲ درصدی پیش‌بینی شده است. کاربران این پلتفرم‌ها نیز روزبه‌روز افزایش می‌یابند؛ به‌طوری که برآورد می‌شود در سال ۲۰۲۵ بیش از ۵.۴۲ میلیارد کاربر فعال در سراسر جهان وجود داشته باشد.
مدل کسب و کار
درآمد پلتفرم‌های بزرگ عمدتا از طریق تبلیغات هدفمند تامین می‌شود؛ برای مثال در ایالات متحده درآمد تبلیغاتی سال ۲۰۲۴ در TikTok به بیش از ۱۰ میلیارد دلار رسید و در سایر مناطق نیز رشد قابل توجهی داشت. علاوه‌بر تبلیغات، مدل‌های نوین کسب‌وکار نیز در حال ظهور هستند؛ اقتصاد خالقان محتوا (طرفداران ویدیو، استریمری و بلاگرها) که شامل پرداخت‌های خرد، حق اشتراک و حمایت مالی مستقیم کاربران از تولیدکنندگان محتوا است، نقش مهمی در درآمدزایی شبکه‌ها ایفا می‌کند. همچنین برخی پلتفرم‌های جدید به جذب کاربران پولی یا مدل‌های مبتنی بر NFT روی آورده‌اند تا جامعه خالقان و علاقمندان بتوانند مالکیت محتوای خود را تضمین کنند.
به‌عنوان نمونه‌های نوآور، چند استارتاپ جدید به تولد نسل جدیدی از شبکه‌های اجتماعی کمک کرده‌اند. به عنوان نمونه اپلیکیشن مبتنی بر تصویربرداری که در فرانسه توسعه یافته، تا کنون بیش از ۳۰ میلیون دلار سرمایه جذب کرده و با ارائه ایده عدم ویرایش عکس‌ها، در میان نسل جوان محبوبیت یافته است. این نوآوری‌ها در کنار سایر پروژه‌های تازه‌وارد صدا محور، پلتفرم‌های بازی تعاملی و برنامه‌های مبتنی بر واقعیت افزوده، چشم‌اندازی متنوع و پویا از نسل بعدی شبکه‌های اجتماعی ارائه می‌دهند.
چالش‌ها
در سطح جهانی برای این صنعت چالش‌های اساسی متعددی وجود دارد. نگرانی‌های جدی پیرامون حریم‌خصوصی کاربران بعد از رسوایی‌هایی مانند کمبریج آنالیتیکا باعث شده قانون‌گذاران به تنظیم قوانین سختگیرانه‌ای روی بیاورند؛ برای نمونه اتحادیه اروپا با وضع مقررات GDPR و جریمه‌های سنگین (مشهورترین آن، جریمه ۱.۲ میلیارد یورویی علیه متا) حفظ حریم‌خصوصی کاربران را الزامی کرده است. انتشار اخبار نادرست (فیک‌نیوز) و محتواهای محرک نیز آسیب‌های اجتماعی بزرگی به همراه داشته و منجر به تدوین قوانین جدیدی مانند Digital Services Act در اروپا شده که با هدف جلوگیری از گسترش محتوای خطرناک و گمراه‌کننده، مسئولیت پلتفرم‌ها را تعریف می‌کند.
همچنین اعتیاد به شبکه‌های اجتماعی و اثرات روانی آن در بین جوامع جوان مطرح شده است؛ مؤسسات سلامت جهانی و محققان، استفاده بیش از حد از این پلتفرم‌ها را معادل اعتیاد‌های رفتاری دیگر دانسته‌اند. علاوه‌بر این، بحث‌های مربوط به مالیات شبکه‌های اجتماعی و غول‌های فناوری در سراسر جهان جریان دارد و کشورهای مختلف روش‌های متعددی برای دریافت مالیات از درآمد تبلیغات شبکه‌های اجتماعی را دنبال می‌کنند.
شبکه‌های اجتماعی و آینده
درکنار این چالش‌ها، نوآوری‌های مداوم فناوری اطلاعات به‌شدت بر آینده صنعت شبکه‌های اجتماعی اثرگذار است. ورود بیشتر هوش مصنوعی، واقعیت مجازی و رویکردهای غیرمتمرکز، نحوه تعامل اجتماعی و اقتصادی را متحول می‌کند. شبکه‌های اجتماعی نسل آینده، فراتر از فضای مجازی کنونی، با ایجاد هویت دیجیتال مشترک، تجربه‌های مشترک واقعیت ترکیبی و مدل‌های اقتصادی مبتنی بر بلاک‌چین، می‌توانند محیط کسب‌وکارها را دگرگون کنند.
در ایران نیز سرمایه‌گذاری هدفمند روی شبکه‌های اجتماعی بومی می‌تواند به سودآوری قابل توجهی منجر شود. باتوجه به ضریب نفوذ اینترنت، جمعیت جوان و رشد سریع تولید محتوا، بازار داخلی ظرفیت بالایی برای توسعه پلتفرم‌های بومی، تبلیغات دیجیتال و اقتصاد خالقان محتوا دارد.
برندها و کسب‌وکارها می‌توانند با بهره‌گیری از این فضا، هزینه‌های بازاریابی را کاهش داده و نرخ تبدیل مشتری را افزایش دهند. همچنین مدل‌های درآمدی نوین مانند پرداخت‌های خرد، اشتراک‌های ویژه، همکاری با اینفلوئنسرها و فروش مستقیم محصولات دیجیتال، فرصت‌هایی برای خلق جریان‌های درآمدی پایدار فراهم می‌کنند.
در شرایطی که اقتصاد سنتی با چالش‌هایی مواجه است، شبکه‌های اجتماعی می‌توانند به عنوان یکی از موتورهای رشد اقتصادی و جذب سرمایه در ایران ایفای نقش کنند و ورود صحیح به این بازار می‌تواند مزیت رقابتی بلندمدت و سهم قابل توجهی از آینده اقتصاد دیجیتال ایران را تضمین کند.
*شایان لک موسیوند
تحلیلگر اکوسیستم استارتاپی و بازار سرمایه